Büyüklüklerine göre fosiller nasıl gruplandırılırlar?

 Büyüklüklerine göre fosiller nasıl gruplandırılırlar?

Çıplak gözle görülebilen, tanınabilen, incelenebilen boyutlardaki fosiller makro fosil olarak adlandırılır (örneğin Şekil 1, 2, 7, 8…). Bir-iki mm’lik kimi tek hücreli canlı fosillerinden, metrelerce büyüklükteki dinozor fosillerine kadar çoğu fosiller makro fosillerdir. Net olarak görülebilmeleri için büyütücü optik gereçlerden yararlanma zorunluluğu olan fosiller de mikro fosil olarak gruplandırılır (örneğin Şekil 6). Tek hücreli canlı fosillerinin çoğu 2 mm’den küçük olduğundan, bunlar ve çiçek tozu fosiller gibi fosiller mikro fosillerdir. Mikro fosillerin 0,03 mm’den daha küçük olanlarına nanno fosil adı verilir (örneğin Şekil 5). Nanno fosiller ancak çok yüksek büyütmeli elektron mikroskoplarla incelenebilmektedir.

Şekil 5 (solda)- Bir nanno fosil örneği: Coccolith. Kokolitler (Coccoliths) coccolithophorid adı verilen tek hücreli yosunlar tarafından oluşturulan kalsiyum karbonat diskleri, bir anlamda bu canlıların iskeletleridir. Bu diskler bir araya gelerek, büyüklükleri 2-5×10-6m civarında, coccosphere denilen küre biçimli topluluklar oluştururlar. Kokolitler ve benzer fosillerkalkerli nanno fosil grubundandırlar. Triyas devrinden beri (250 milyon yıldanberi) varlıklarını sürdürmektedirler. Fotoğraftaki büyük fosil güncel bir kokolit, sol üst köşedeki ekleme ise 130 milyon yıllık bir fosil kokolittir (as.miami.edu, ucl.ac.uk , en.wikipedia.org).  Şekil 6 (sağda)- Bir mikrofosil örneği: Globotruncana helvetica. Tek hücreli bir canlı fosili (Y. Tatar 1971, Yıldızeli). Fosilin yatay boyuttaki büyüklüğü yaklaşık 0.4 mm’dir.. Globotruncanalar Foraminiferlerin bir alt sınıfından gözenek kabuklu amiboid tek hücreli hayvancıklardır. Bu fosiller Üst Kretase devresi (90-65 milyon yıl arası) için yaş belirlemede kullanılmaktadır.

Şekil 7 (solda)- Tek hücreli bir makrofosil örneği. Nummulites sp. Ekvatoral kesiti, Yıldızeli. Boyut 2.5 mm. Nummulitlerin boyutu 16 cm’ye kadar çıkabilmektedir. Hayvanlar aleminde tek hücreli, gözenek kabuklu (foraminifer), çok bölmeli amiboid canlılardan olan bu tür de Eosen devresi için (yaklaşık 60-30 milyon yıl arası) için yaş belirlemede kullanılmaktadır (Y. Tatar 1971). Şekil 8 (sağda)- Çok hücreli bir makrofosil örneği Derisi dikenlilerden bir deniz kestanesi fosili, sırttan görünüş. Altaki milimetrik kağıt ölçek için kullanılmıştır. Yaklaşık 60 milyon yıl (Eosen), Elazığ Pertek İskelesi civarı (Y. Tatar 1994).

Soru 6- Oluşumlarına göre fosil türleri nelerdir?Oluşumlarına göre fosiller başlıca beş grupta toplanır. 6.1. Dolgu fosiller (Şekil 9 – 14), 6.2. Kalıp fosiller (Şekil 15 – 18), 6.3. Kemik fosiller (Şekil 19 – 22), 6.4. İz fosiller (Şekil 23 – 26) ve 6.5. Tüm vücut fosilleri ( Şekil 27 – 30). Bu gruplarla ilgili aşağıda örnekler ve kısa bilgiler verilmiştir.

6.1. Dolgu fosiller

Bu kavramı, örnek olarak denizde yaşayan bir kabuklu (midye benzeri canlılar) yumuşakça fosili üzerinde açıklayalım. Bunlar ölüp deniz tabanına çöktüklerinde içlerindeki et kısım kısa zaman içinde çürüyerek veya başka canlılarca yenilerek yok olur ve eğer parçalanmamışsa, kabuğun içi kum, kil, kireç gibi tortularla dolar (Şekil 9); üzerleri de yeni tortu katmanlarıyla örtülür. Denizde milyonlarca yıl içinde üst üste biriken bu katmanlar kendi ağırlıklarının etkisiyle içlerindeki

Fosiller nerelerde bulunur?

  Fosiller nerelerde bulunur?

Soru 3’ün açıklamasında da değinildiği gibi, fosiller esas olarak deniz ve göl gibi su ortamlarında birikmiş ve sonra kara haline, dağ haline gelmiş tortul katmanlar içinde bulunur. Karasal ortamlarda ise daha nadir görülür. Fosil içeren katmanlar ya arazide çıplak kayalık yamaçlarda, taş ocaklarında, yol yarmalarında, tünel kazılarında vb. yerlerde kayalar içinde; veya bu katmanlardan kopan çakıllarda, ya da bu katmanlardan çıkarılan ve yapılarımızda kullanılan yapı taşlarında bulunurlar. Eski buzul yarıklarında bulunan mamut fosilleri, mağaralarda bulunan hayvan veya insan fosilleri istisna sayılırlar.  

Şekil 4 .

Şekil 4’te tamamen hayali ve resimsel bir yer kesitinde tortul katmanların ve içlerindeki fosillerin gösterilişi amaçlanmıştır. Yerkabuğundaki bütün tortul katmanlar fosil içermez. Çoğu katmanlarda hiç fosil bulunmayabilir, kimilerinde çok az, kimilerinde de bol bulunabilir. Fosillerin yığın halinde bulunduğu yerlere fosil mezarlığı denir. Çıplak gözle seçilemeyecek kadar küçük mikro fosillerin arazide genellikle farkına varılmaz, ya da var oldukları anlaşılır, fakat tanınamazlar. Bunların belirlenmesi için kaya örneklerinin laboratuara götürülüp büyütücü optik gereçlerle incelenmesi gerekir. Yukarıda 2. sorunun yanıtında da belirtildiği gibi, fosillerin kimileri oluştukları ortam hakkında, kimileri de içlerinde bulunan kayaların jeolojik yaşları hakkında bilgi edinmemizi sağlamaktadırlar. Magmadan oluşan kayalarla, ileri derecede başkalaşmış tortul kayalarda (=metamorfik kayalar) fosil bulunmaz. Sadece kraterlerden havaya püsküren ve sonra havadan yere katmanlar halinde çökelen volkanik küller içinde nadir olarak fosil bulunabilir.

Darwin,evrim teorisi,çeşitlilik, evrim, genetik, genetik,fosil,mutasyon, Ekoloji

Fosilleşme nedir?

 Fosilleşme nedir?

Geçmişte yaşamış bir canlının kendisinin veya yaşam ortamında bıraktığı çeşitli izlerin fosil haline gelmesi, başka bir ifadeyle geride fosil dediğimiz her türlü kanıtı bırakması olayına fosilleşme diyoruz.

Fosilleşme esas olarak deniz veya göl gibi su ortamlarında meydana gelir. Çünkü bu ortamlarda ölen canlıların gövdelerinin veya bıraktıkları izlerin içi veya üzeri kısa sürede kum, kil, mil, kireç gibi tortularla dolarak ve örtülerek korunma sağlanmış olur. Buna karşılık karada ölen canlılar kısa sürede ya çürüyüp topraklaşır veya başka canlılar tarafından yenilip yok olurlar. Denizel ortamda da ölen canlıların tümü değil, ancak küçük bir kısmı fosilleşebilir; birçoğu ise deniz dibinde çürüyerek, eriyerek veya başka deniz canlıları tarafından yenilerek yok olur. Ama yok oluş karasal koşullarda çok daha büyük oranlardadır.

Şekil 3 Fosilleşmenin (fosil oluşumunun) şematik açıklaması Ressam tarafından çizilmiş hayali şekiller (Şekiller davidebonadonna.it.’den alınmış, açıklamalar eklenmiştir-Y.T.)

Şekil 3A: Denizel ortamda yaşayan canlılar öldüklerinde deniz dibindeki tortul katmanlar üzerine çökelirler. Etli kısımları kısa

Fosilleri incelemenin yararları nelerdir?

 Fosilleri incelemenin yararları nelerdir?

1. Fosil dünyası Yeryüzünde yaşamın tarihi, coğrafyası ve evrimi hakkında bilgi elde edebileceğimiz tek ve çok önemli kaynaktır. Araştırmalar sayesinde her yıl birçok fosil bulunmakta ve bunlar koleksiyonlara kaldırılmaktadır.Kitaplarda tanıtılan ve müzelere kaldırılan fosiller aracılığıyla bu değerli kaynaklar gelecek kuşaklara da aktarılmış olmaktadır.

2. Fosiller içlerinde bulundukları kaya katmanlarının nasıl bir ortamda oluştukları hakkında da bilgi taşıyan önemli kaynaklardandır. Ortamın derin, sığ, sıcak, soğuk deniz veya göl; ya da karasal olup olmadığını belirlememize yardımcı olanortam tanımlayıcı fosiller bulunmaktadır.

Fosiller hakkında önemli kimi satırbaşı bilgileri nelerdir?

 Fosiller hakkında önemli  kimi satırbaşı bilgileri nelerdir?

1.      Günümüze kadar bilinen en yaşlı fosil Grönland’da Ishua yeşil kayalarında keşfedilmiş ve bakteri fosili olarak yorumlanmış, 3.8 milyar yıl yaşlı bulgulardır. Bu bulgu Yeryüzünde yaşamın bakteri düzeyinde en az 3.8 milyar yıl önce başladığını göstermektedir.

2.      En yaşlı balık fosili 530 milyon yıl yaşındadır. Çin’de bulunmuştur.

Tüm vücut fosilleri

  Tüm vücut fosilleri

Fosiller aleminde çok az oranda da olsa, canlı öldükten sonra vücudunun tamamının fosil olarak korunduğu durumlara rastlanmaktadır. Bunlara tüm vücut fosili adı verilir. Tüm vücut fosillerinin oluştuğu başlıca iki ortam söz konusudur.

Birincisi kimi ağaç türlerinden yavaş yavaş sızarak çıkan ve yapışkan olan reçine ortamı. Böcekler, örümcekler, örümcek ağları, solucanlar, kurbağalar, kabuklular, bakteriler, amipler, ağaç dalları ve yaprakları, tüyler, çiçek tozları gibi canlılar ve canlı parçaları ağaçların reçinelerine yapışıp kalırlar. Daha sonra ağaçtan akıp gelen reçineyle üzerleri de örtülür. Zamanla uygun koşullarda katmanlar altında kalan reçineler sertleşip, bir anlamda taşlaşır. Reçinenin bu haline kehribar (= amber) denir. Kehribar içindeki canlılar ölmüş olarak, fakat tüm vücutları ve hatta iç organları ile fosil haline gelmiş demektir (aşağıdaki örnek 1 ve 2). Keşfedilmiş en eski kehribar fosili 320 milyon yıl yaşında (Üst Karbonifer).

İkincisi yerkabuğunun donmuş ve çok uzun süreler (günümüze kadar) donmuş durumda kalmış bölgeleri. Bu tür bölgelerde rastlanan tüm vücut fosilleri son 5 milyon yıl gibi daha genç jeolojik dönem içinde kalmaktadır. Buzul yarıklarına düşmüş veya donmuş bölge topraklarına gömülmüş canlılar ölüp kısa sürede donmakta ve ortam donmuş halde kaldığı sürece bu özelliklerini, yani donmuş tüm vücut fosili özelliklerini, korumaktadırlar. Bu nitelikte bulunan fosillerin başlıcası yaklaşık 4000 yıl kadar önce nesilleri tükenmiş olan, kimi özellikleriyle bugünkü fillere benzeyen ve mamut adı verilen hayvan fosilleridir (aşağıdaki örnek 3).Karides, penguen gibi hayvanlara ait donmuş fosiller de bulunmuştur. 1991 yılında Avusturya-İtalya sınırında Alplerdeki bir buzul içinde bulunmuş ve buzadam (Ötzi) adı verilen 5300 yıllık tek insan fosilini de bu sınıftan sayabiliriz.

Tüm Vücut Fosili Örnekleri I
Şekil 27 (solda)- Batlık Amber (kehribar) içinde karınca tüm vücut fosili. Büyüklük 7 mm. Yaş 40-50 milyon yıl. Kehribar reçinenin sertleşmiş, fosilleşmiş halidir. Reçine yumuşakken üzerine yapışan böceklerin üstü, ağaçtan akıp gelen reçinelerle kapatılır. Reçinenin kehribara dönüşmesi sürecinde, içinde hapsolmuş böceğin hiçbir kısmı çürüyüp yok olmaz, böcek tüm vücut haliyle fosilleşmiş olur (en.wikipedia.org). Şekil 28 (sağda)- Kehribar içinde bir kanatlı böcek tüm vücut fosili. Latince adı Diptera. Polonya’da 50 milyon yıl yaşlı Baltık kehribarı (amber) içinde bulunmuştur. Büyüklüğü 2 mm’dir. Böceğin bacaklarındaki çok minik tüylerin ve saydam kanatlarının da çok net olarak seçildiği dikkat çekmektedir (amberabg.com)

İlkOkul Öğrencileri İçin Fosiller Hakkında Bilgiler

Soru 1-Fosil nedir?

Geçmişte yaşamış canlıların (hayvanlar ve bitkiler) kaya katmanları içinde ve arasında bulunan her türlü kanıtına fosil denir (bir ön fikir edinmek için Şekil 1 ve 2’ye bakılabilir).

Fosil, uluslararası kullanılan bir sözcüktür. Türkçe’de taşıl sözcüğü fosil anlamında kullanılmakta ise de, bunun yerine genellikle uluslararası nitelik kazanmış olan fosil sözcüğü tercih edilmektedir.
Fosilleri inceleyen bilim dalına paleontoloji adı verilir. Paleontoloji eski canlılar bilimi anlamına gelir (Paleo= eski, ontos= canlı , loji= bilim).

Fosiller 4.6 milyar yaşındaki Dünyamızın son 3.8 milyar yılını, özellikle Kambriyen Patlaması ile başlamış son 550 milyon yılını, kaydetmiş olan kitabeler olarak da nitelendirilmektedir.

Şekil 1 (solda)- Fosilli bir denizel kumtaşı, yaklaşık 30 milyon yıl, Sivas-Yıldızeli (Tatar, Y., 1971). “Üçü bir arada”. Kırmızı ok- Dolgu fosil, Gastropod (Salyangoz); Mavi ok- Kalıp fosil, Lamellibranş (midye benzeri bir kabuklu); Yeşil ok- İz fosil, Kum içinde yaşayan bir canlının açtığı kanalın dolgusu. Şekil 2 (sağda)- Bir bitki fosili. Latince adı Mariopteris muricata .Polonya’da bulunmuştur. Yaşı yaklaşık 350 milyon yıl (Karbonifer devri), boyutlar 4x5cm kadar (amberabg.com).

Soru 2- Fosilleri incelemenin yararları nelerdir?

1. Fosil dünyası Yeryüzünde yaşamın tarihi, coğrafyası ve evrimi hakkında bilgi elde edebileceğimiz tek ve çok önemli kaynaktır. Araştırmalar sayesinde her yıl birçok fosil bulunmakta ve bunlar koleksiyonlara kaldırılmaktadır.Kitaplarda tanıtılan ve müzelere kaldırılan fosiller aracılığıyla bu değerli kaynaklar gelecek kuşaklara da aktarılmış olmaktadır.

2. Fosiller içlerinde bulundukları kaya katmanlarının nasıl bir ortamda oluştukları hakkında da bilgi taşıyan önemli kaynaklardandır. Ortamın derin, sığ, sıcak, soğuk deniz veya göl; ya da karasal olup olmadığını belirlememize yardımcı olanortam tanımlayıcı fosiller bulunmaktadır.

3. Geçmiş jeolojik dönemlerde yaşamış ve nesilleri milyonlarca yıl önce tükenmiş kimi canlı türleri hakkında bilgi edinebileceğimiz tek kaynak yine fosillerdir.

4. Kimi fosiller içlerinde bulundukları kaya katmanlarının jeolojik yaşlarını belirlemede kullanılmaktadır. Bunlara yaş belirleyici fosiller denir.

5. Petrol ve kömür fosil kaynaklı olduklarından, arazide bunların aranıp bulunmasında kimi fosil türleri önemli göstergeler olarak kullanılırlar.

Kalıtsal Sürüklenme

Küçük populasyonlarda eşlerin seçimi ve çiftleşme, büyük ölçüde şansa dayanır. Böylece gen havuzlarındaki denge, doğal seçilimden ziyade, şansla meydana gelen olaylarla değişir. İşte küçük

Genetik sürüklenme ya da Sewall Wright etkisi

Genetik sürüklenme ya da Sewall Wright etkisi, evrimsel sürecin temel mekanizmalarından biri. Bir popülasyonda kuşaktan kuşağa, tümüyle şansa bağlı olaylar sonucu genlerin Bir karakter üzerinde aynı ya da farklı yönde etkili olan iki veya daha fazla genden herbirinin sıklıklarının değişimidir.