Zebralar ve Evrim: Zebralar Neden Çizgilidir? Zebralar ve Desenleri Nasıl Evrimleşti?

Zebraların Siyah Deri Üstüne Beyaz Çizgileri mi Var, Yoksa Beyaz Deri Üzerine Siyah Çizgileri mi?

Zebra, Atgiller (Equidae) ailesine mensup olan, çizgilere sahip üç türü

barındıran grubun adıdır. Safari yaparken veya belgesel izlerken (tabii zebraları doğal ortamlarında gözlemleyecek kadar şanslı olmadığınızı varsayarsak) çoğumuzun aklına bu soru gelmiştir: “Zebralar neden çizgilidir?”

Sadece zebraların değil, atların evrimi bilim insanlarının çok uzun süredir ilgi alanları arasında yer almıştır. Bunun sebebi, atların hayatımızdaki önemli rolü ve insanın evrimi ile mesafe kat etmesi konusundaki katkılarıdır. Burada, atların detaylı evrimine girmeyeceğiz, zira konumuzu çok uzatır ve dallandırır. Ancak kısaca, zebraların evrimine sebep olacak evrimsel dala bakabiliriz:

Atların evrimini, günümüzden 52 milyon yıl öncesine kadar takip etmemiz mümkündür. O zamanlar, atların atası konumunda olan ve bildiğimiz en eski at türü olan Eohippus cinsi, günümüzün tilkileri büyüklüğünde, ufacık bir hayvandı. TAnımak için sahip olduğu nispeten daha az “maliyetli” pek çok yöntemin var olduğunu kolayca görebiliriz.

4. Hipotez: Termoregülasyon

Güney Afrika’nın daha sıcak bölgelerinde yaşayan zebraların çizgileri, diğer soğuk bölgelerde yaşayan zebraların çizgilerine göre daha kalın ve koyu renklidir. Bunun sebebi çizgilerin sebep olduğu serinletme etkisi olabilir. Zebraların Afrika savanlarında yaşayan diğer otçul memelilere göre daha fazla zamanlarını otlayarak geçirmeleri gerekir. Savanlardaki güneşin yakıcılığını göz önünde bulundurursak sıcaklığı düşürme veya vücuttan atmak için belli adaptasyonların gelişmesi bir ihtiyaçtır.

Zebraların çizgilerine göre Afrika üzerindeki dağılımları.

Live Science

Ayrıca yapılan araştırmalara göre, zebraların derisi diğer çizgisiz memelilere göre 3° daha düşük sıcaklığa sahiptir. Bunun nedeninin ise siyah çizgilerin ısıyı daha fazla absorbe etmesi yani beyaz çizgiler ve siyahlar arasında sıcaklık farkının oluşması olabilir. Oluşan sıcaklık farklı küçük hava akımları yaratıyor ve oluşan hava akımları zebralara bir nebze olsun serinleme etkisi yaratıyor olabilir.

5. Hipotez: Sineklerden Koruma

Yapılan son araştırmalar, yepyeni bir hipotezi doğurmuştur: Zebralar (ve diğer birçok at türü) için son derece ciddi bir tehdit unsuru olan çeçe sineklerinin, zebraların şeritli vücudunu ayırt etmekte zorlandıkları ve bu yüzden onlara konamadıklarını göstermektedir. Bu, zebraların hiç tahmin edilmeyecek bir sebeple bu özelliği evrimleştirdiğini düşünmektedir. Bu hipotez, gün geçtikçe güç kazanmaktadır.

Bu konuda en kapsamlı çalışma California Üniversitesine ait. Biyolog Brenda Larison’ın başında olduğu ekip, tam 29 değişkene göre zebraların çizgilerinin durumunu inceledi. Araştırmanın ne kadar detaylı olduğunu göstermek açısından bu faktörlerden bazılarını şu şekilde sıralayabiliriz; Güney Afrika’ya metrekare başına düşen yağmur dağılımı, sıcaklık farkları, nem, çeçe sinekleri (Glossinidae) ve at sinekleri (Hippoboscidae) dağılımı, aslanların yayıldığı alanlar. Ortaya çıkan sonuçlar zebraların çizgilerinin sıcaklık ve çeçe sineklerinin yayılımına göre farklılık gösterdiğini öne sürüyor.

Sahra Altı Afrika'daki çeçe sineği dağılımı.

Research Gate

Çeçe sineklerine (Glossinidae) gelecek olursak: Çeçe sinekleri, Trypanosoma gambiense parazitini taşıyabilirler. Bu parazit, zebraları ve diğer memelileri etkilediği gibi insanlarda da ölümcül olan uyku hastalığına (Afrika tripanosomiyazis) yol açar.

Sürüler halinde yaşayan zebralar için bir sürü üyesinin dahi kan emici çeçe sinekleri tarafından ısırılması çok tehlikeli bir durumdur. Çünkü Trypanosoma gambiense paraziti ısırılan üyeyi hemen öldürmez. Ölüm yavaş ve acılı bir şekilde gerçekleşir. Isırılan üye parazitleri içinde beslerken günden güne güçten düşer, enerji kaybeder. Isırıldıktan sonra herhangi bir sivrisinek veya çeçe sineği paraziti taşımasa bile hasta hayvanı ısırdığında paraziti içine almış olur. Bir sonraki beslenme saatinde hasta olmayan başka bir bireyi ısırması durumunda hastalık yeni bireye geçecektir. Bu şekilde yayılan bir salgın tüm sürüyü kolaylıkla yok edebilir.

Ayrıca çeçe sineklerinin dış iskeleti çok güçlü bir kitin katmandan oluşmaktadır. Sineklere çarpması halinde onları ikiye bölen sert zebra kuyruğu kılları, söz konusu çeçe sinekleri olunca işlevlerini yitirmektedir.

Yapılan araştırmalarda çeçe sineklerinin yayılım alanları ile zebraların çizgilerinin koyulaşması ve kalınlaşması paralellik göstermiştir. Çeçe sineklerinin yoğun olarak yaşadığı bölgelerde yaşayan zebraların çizgileri daha koyu ve kalındır. Deneysel olarak incelendiğinde ise çeçe sineklerinin en çok koyu ağır hareket eden siluetlere reaksiyon gösterdikleri saptanmıştır. Açık renk siluetlere daha az reaksiyon göstermişler, en az ilgilerini ise siyah beyaz çizgiler çekmiştir!

Bu sağlam bulgulara göre zebraların çizgi deseni adaptasyonlarını sineklerden korunmak için geliştirdiğini öne sürmek gayet akla uygundur. Tüm sürüyü yok eden bir salgın hastalıktan kaçınmak, aslanların avladığı birkaç bireyin kaybına kıyasla daha fazla seçilim baskısı göstermişe benziyor.

Işık mikroskobu altında Trypanosoma cinsinin görünümü.

Steve Gschmeissner/Science

İnsanın evrimine bakıldığı zaman sineklerin başımıza ne kadar bela açtığını görmemiz mümkün. Bugünlere dahi ulaşan orak hücreli anemi yüzyıllar önce atalarımızın sineklere karşı ne denli büyük bir mücadele sürdürdüğünü gözler önüne seriyor. Etkeni, aynı zamanda sıtma hastalığına da neden olan Plasmodium cinsi bir protozoa parazitidir. Anopheles (Anofel) cinsi dişi sivrisineklerden bulaşan bir parazittir. Hatta insanlığın ortaya çıktığı yer olan Afrika’dan yani anavatınımızdan göç etmemizin sebeplerinden birinin sineklerin yaydığı hastalıklar olduğu düşünülmektedir.

Sonuç

Görülebileceği üzere, zebraların tam olarak hangi sebeple böyle bir evrim geçirdiklerini bilmek pek kolay değil. Ancak unutmamak gerekiyor ki, evrimsel süreçte neredeyse hiçbir özellik, tek bir sebeple evrimleşmemektedir. Dolayısıyla, zebraların bu hoş çizgilerinin evrimini de bunlardan yalnızca bir tanesina bağlamak, yersiz bir çaba olacaktır. Sanıyoruz ki ilerleyen günlerde, bu konulardaki araştırmalar en net sonuçları ortaya çıkaracaktır.

teori,çeşitlilik, evrim, genetik, genetik,fosil,mutasyon, Ekoloji